“Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”

“Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”

εκδόσεις Μεταίχμιο, 2011

Άλκη Ζέη

(Κριτική του μαθητή Σαρασλανίδη Άγγελου)

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα…

Η Άλκη Ζέη είναι Ελληνίδα συγγραφέας, πεζογράφος και μεταφράστρια. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925, αλλά έζησε τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο. Ασχολήθηκε με το γράψιμο από μικρή. Σπούδασε φιλοσοφία του θεάτρου στην Φιλοσοφική του πανεπιστημίου των Αθηνών, της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, καθώς και στο τμήμα σεναριογραφίας του Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Μόσχας. Όταν ήταν μαθήτρια γυμνασίου, άρχισε να γράφει έργα για το κουκλοθέατρο. Από το 1954 έως το 1964 έζησε (μαζί με τον άντρα της, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου) ως πολιτική πρόσφυγας στην Σοβιετική Ένωση (Τασκένδη και Μόσχα) εξαιτίας των αριστερών της πεποιθήσεων. Το 1964 επιστρέφει οικογενειακώς στην Ελλάδα για να ξαναφύγει πάλι το 1967, με τον ερχομό της Χούντας - αυτή τη φορά για το Παρίσι και να επιστρέψει οριστικά όταν πέσει ή απριλιανή δικτατορία.

Αργότερα, συνέχισε το γράψιμο, δημοσιεύοντας σειρά παιδικών διηγημάτων της στο περιοδικό "Νεανική Φωνή. Το πρώτο της μυθιστόρημα, τον τίγρη στη βιτρίνα του καταστήματος (γνωστός και ως αγριόγατα κάτω από γυαλί), (1963) εμπνεύστηκε από την παιδική ηλικία που δαπανάται στη Σάμο και είναι ημιαυτοβιογραφικό.

Στα ελληνικά γράμματα εμφανίστηκε το 1963 με το παιδικό μυθιστόρημα Το καπλάνι της βιτρίνας, το οποίο αποτελεί σταθμό στην παιδική μας λογοτεχνία γιατί μυεί για πρώτη φορά τον ανήλικο αναγνώστη στον πολιτικό προβληματισμό. Πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα που αφορά στη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.

Το 1971 γράφει τον Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου, αυτή τη φορά για την Κατοχή και την απελευθέρωση. Το σημαντικό στα ιστορικά της μυθιστορήματα είναι ότι δεν αποτελούν μια απλή καταγραφή ιστορικών γεγονότων αλλά είναι ζυμωμένα με τα αυτοβιογραφικά βιώματα των ηρώων της.

Καθιέρωσε ένα νέο στυλ στο νεανικό μυθιστόρημα, τόσο από την άποψη του ζωντανού, αυτοβιογραφικού ύφους όσο και της εισαγωγής του πολιτικού, κοινωνικού και ιστορικού στοιχείου στο είδος. Το εφηβικό μυθιστόρημα Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της κέρδισε το 2003 το βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ελληνικό τμήμα της IBBY), και η Άλκη Ζέη έχει προταθεί το 2004 ως υποψήφια για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και το βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν λογοτεχνίας. Το Βραβείο Mildred L. Batchelder της απονεμήθηκε για τη μετάφραση στα αγγλικά και δημοσίευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες των έργων Αγριόγατα πίσω από το γυαλί (1970), Ο Πέτρος στον πόλεμο (1974), και ο ήχος των ποδιών του Δράκου (1980). Τα έργα της Άλκης Ζέη περιέχουν πολύ έντονα βιωματικά στοιχεία και αναφέρονται στην σύγχρονη εποχή και στους αγώνες για έναν καλύτερο κόσμο. Έχουν μεταφραστεί σε 20 γλώσσες.

Έργα

Άλλα βιβλία της συγγραφέως είναι:

·      Ο θείος Πλάτων μυθιστόρημα(1975)

·      Κοντά στις ράγες διήγημα (1977)

·      Ματίας παιδικό διήγημα [Ά Κρατικό βραβείο παιδικής λογοτεχνίας το 2001](1993)

·      Αρβυλάκια και γόβες παιδικό μυθιστόρημα(1975)

·      Μια Κυριακή του Απρίλη διήγημα (1978)

·      Τα παπούτσια του Αννίβα μυθιστόρημα (1979)

·      Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα (για ενηλίκους) διήγημα (1987)

·      Η μωβ ομπρέλα μυθιστόρημα (1989)

·      Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων παιδικό μυθιστόρημα (1990)

·      Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της παιδικό μυθιστόρημα (2002)

·      Ό Ψεύτης Παππούς παιδικό διήγημα (1992)

·      Το καπλάνι της βιτρίνας διήγημα (1963)

·      Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου μυθιστόρημα (1971)

·      Σπανιόλικα Παπούτσια διήγημα (1994)

·      Γατοκουβέντες παιδικό μυθιστόρημα (1996)

·      Η δωδέκατη γιαγιά και άλλα.. παιδικό μυθιστόρημα (1998)

·      Νεανική Φωνή Ο τιμωρός μυθιστόρημα (1999)

·      Ή τίγρη στην βιτρίνα του καταστήματος παιδικό διήγημα (1964)

·      Αγριόγατα πίσω από το γυαλί παιδικό μυθιστόρημα (1963)

·      Ό Πέτρος στον πόλεμο παιδικό μυθιστόρημα (1965)

·      Ό Ήχος των ποδιών του δράκου παιδικό μυθιστόρημα (1966)

·      Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο (2013)

Η πλοκή... 

      Βρισκόμαστε στον πρώτο καιρό της απριλιανής δικτατορίας. Έλληνες μετανάστες κοντά στη ηλικία των πενήντα βρίσκονται στο Παρίσι. Οι περισσότεροι υπήρξαν σύντροφοι από την εφηβεία τους, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Κάποιοι πολέμησαν στον εμφύλιο που ακολούθησε. Κάποιοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εξορίστηκαν. Κάποιοι βρέθηκαν στην αναγκαστική εξορία μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Τώρα βρίσκονται στο Παρίσι, μη μπορώντας να επιστρέψουν στην στρατοκρατούμενη Ελλάδα. Μια παρέα απ’ την ομάδα των αυτοεξόριστων, που την αποτελούν η Ελένη, ο Ευγένιος, ο Πάνος, ο Στέφανος και η Άννα παίρνουν μέρος στο γύρισμα μιας ταινίας, ως κομπάρσοι.

Αφηγείται η Ελένη που γεννήθηκε στην Αθήνα. Το βαφτιστικό της όνομα είναι Δάφνη. Στα δεκαέξι της οργανώνεται στη ΕΠΟΝ και παίρνει το συνωμοτικό ψευδώνυμο Ελένη που θα την ακολουθήσει σ’ όλη της τη ζωή. Σε μια συνεργασία της γνωρίζει κι ερωτεύεται τον καθοδηγητή της, τον Αχιλλέα. Εκείνος θα παραμείνει μέχρι το τέλος του μυθιστορήματος με το συνωμοτικό του όνομα. Αχιλλέας. Δεν θα μάθουμε ποτέ το πραγματικό. Στα Δεκεμβριανά, η Ελένη αρραβωνιάζεται τον Αχιλλέα. Δεν κατορθώνουν να μείνουν μαζί παρά λίγες ώρες και ο Αχιλλέας φεύγει κυνηγημένος στο βουνό. Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, ο  Αχιλλέας ακολουθεί τη μοίρα των ηττημένων και βρίσκεται στην Τασκένδη. Η Ελένη ζει το δράμα στην Αθήνα: συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και γλυτώνει την εξορία, χάρη στις διασυνδέσεις της δυναμικής, αριστερής μητέρας της με πρόσωπα της κεντρικής εξουσίας. Η μητέρα της εξασφαλίζει για την Ελένη διαβατήριο και φεύγει για τη Ρώμη, τάχα να σπουδάσει. Εκείνη όμως έχει συνεννοηθεί με τον Σεριόζα, έναν υπάλληλο της σοβιετικής πρεσβείας στην Αθήνα με τον οποίο μυστικά συνεργάζεται, να λάβει βίζα από τη σοβιετική πρεσβεία στη Ρώμη για τη Μόσχα, προκειμένου να φτάσει στην Τασκένδη, στον Αχιλλέα. Πηγαίνει στο Παρίσι απ’ όπου θα φύγει για τη Μόσχα. Στο Παρίσι την περιμένει η Μαρί Τερέζ, εκ μέρους του γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Φτάνει στη Μόσχα κι από εκεί στην Τασκένδη. Ανταμώνει τον Αχιλλέα. Μένει έγκυος. Γεννάει μια κόρη, τη Δαφνούλα. Ο Αχιλλέας που ζει πλέον η Ελένη δεν είναι εκείνος που ονειρεύτηκε. Προτεραιότητα γι’ αυτόν είναι το Κόμμα κι όχι η Ελένη. Η Ελένη απογοητεύεται από τις συνθήκες ζωής και διαβίωσης. Κάποτε μετακομίζουν στη Μόσχα. Στην Ελλάδα η πολιτική κατάσταση επιτρέπει δειλά ανοίγματα ανθρώπινης αντιμετώπισης των ηττημένων, δίνοντας ελπίδες επαναπατρισμού στους πρόσφυγες. Η Ελένη και η Δαφνούλα παίρνουν άδεια τρίμηνης παραμονής και έρχονται στην Αθήνα. Ο Αχιλλέας παραμένει στη Μόσχα. Είμαστε στις αρχές του 1967. Η Ελένη εξασφαλίζει ακόμη μια τρίμηνη άδεια. Λίγες μέρες πριν λήξει η άδεια παραμονής γίνεται η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Καταφέρνει και φεύγουν, μαζί με τη Δαφνούλα, στο Παρίσι. Ο Αχιλλέας στέλνεται παράνομα στην χουντοκρατούμενη Αθήνα και μόλις φτάνει συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και ορίζεται η δίκη του.

Η κριτική μου…

Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς μαθαίνουμε τα γεγονότα μιας από τις πιο τραγικές περιόδους της σύγχρονης Ελλάδας από την οπτική γωνία της Ελένης. Αυτό που με συγκλόνισε είναι η δύναμη της περιγραφής και των εικόνων: σα να είναι ο αναγνώστης αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων. Βέβαια, μπορώ να πω ότι σε κάποια σημεία η αφήγηση με κούρασε, γιατί η πλοκή προχωρούσε αργά. Πρωτότυπο ήταν το αφηγηματικό εύρημα με την ιστορία να εξελίσσεται σε δύο επίπεδα: στο παρόν και στο παρελθόν.

Το τέλος ήταν αυτό που μου άρεσε περισσότερο. Γι’ αυτό και μόνο , άξιζε το βιβλίο να διαβαστεί, γιατί έδειξε πραγματικά τα δεινά του εμφυλίου πολέμου. Χαρακτηριστικά αναφέρει πως κανείς της γενιάς τους δεν μπόρεσε να ακολουθήσει τα όνειρά του λόγω του πολέμου. Τελικά, όλοι αυτοί οι ιδεολόγοι ξόδεψαν τα καλύτερα τους χρόνια για ένα τίποτα, «για ένα πουκάμισο αδειανό»: «Κανείς από τη γενιά μας δεν πρόλαβε (να γίνει αυτό που ήθελε). Μας προλάβαιναν άλλα. Πόλεμος, Δεκέμβρης, εμφύλιος, δικτατορία. Όλο τα παλιά θυμόμαστε. Μας βαριούνται. Δεν λέμε να τα ξεχάσουμε, είναι όλη μας η ζωή. Πόσες φορές είπαμε να τη φτιάξουμε από την αρχή! Δεν είναι το κουράγιο που μας έλειψε».

Βιβλιογραφία

• Βιβλιοκριτική
• Βιογραφικό σημείωμα